گیاهان دارویی به‌عنوان یکی از منابع طبیعی باارزش، نقش مهمی در سلامت و درمان بیماری‌ها ایفا می‌کنند. ایران به‌دلیل تنوع آب‌وهوایی و جغرافیایی، از پتانسیل بالایی در تولید انواع گیاهان دارویی برخوردار است. این کشور هر ساله مقادیر قابل توجهی از گیاهان دارویی را تولید و صادر می‌کند. با این حال، بهره‌برداری کامل از این پتانسیل مستلزم توسعه زنجیره ارزش گیاهان دارویی است. زنجیره ارزش شامل مراحل مختلفی از جمله کاشت، برداشت، فراوری، توزیع و عرضه نهایی محصولات است. در  مقاله زنجیره ارزش گیاهان دارویی در کشور ایران قصد داریم به بررسی زنجیره ارزش گیاهان دارویی در کشور ایران بپردازیم.

زنجیره ارزش گیاهان دارویی|تعریف و اهمیت

زنجیره ارزش گیاهان دارویی به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که از مرحله کاشت گیاه تا تبدیل آن به محصول نهایی (مانند قرص، شربت، عصاره یا مواد خام) را دربرمی‌گیرد. هر یک از این مراحل به افزایش ارزش افزوده محصول کمک می‌کنند. به‌عنوان مثال، کاشت گیاهان دارویی ارزش اولیه‌ای دارد، اما فراوری و تبدیل آن‌ها به محصولات دارویی یا آرایشی-بهداشتی می‌تواند ارزش افزوده قابل توجهی ایجاد کند که در کشور از این فرصت کمتر استفاده میشود.

در ایران، زنجیره ارزش گیاهان دارویی به‌طور کلی شامل مراحل زیر است:

1. تولید و کاشت
2. برداشت و جمع‌آوری
3. فراوری و استخراج ترکیبات مؤثر
4. توزیع و بازاریابی
5. عرضه نهایی به مصرف‌کننده

هر یک از این مراحل نیازمند مدیریت دقیق و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین است. با توجه به اینکه بسیاری از گیاهان دارویی ایران به‌صورت خام صادر می‌شوند، ضرورت توجه به زنجیره ارزش این صنعت بیش از پیش آشکار می‌شود.

صفحه معرفی زنجیره گیاهان دارویی

مراحل زنجیره ارزش گیاهان دارویی در ایران

در این بخش سعی داریم مراحل مختلف زنجیره ارزش گیاهان دارویی را مورد بررسی قرار دهیم.

1. تولید و کاشت

مرحله اول زنجیره ارزش، کاشت و تولید گیاهان دارویی است. ایران با داشتن تنوع آب‌وهوایی، قادر به کشت انواع گیاهان دارویی مانند بابونه، زنجبیل، نعنا، زوفا و زردچوبه است. این بخش به‌طور عمده توسط کشاورزان کوچک و متوسط انجام می‌شود. با این حال، مشکلاتی مانند عدم دسترسی به بذر و نهال استاندارد، کمبود آب و نبود آموزش‌های لازم، عملکرد این بخش را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

2. برداشت و جمع‌آوری

پس از رشد گیاهان، مرحله برداشت و جمع‌آوری آغاز می‌شود. این مرحله حساس است، زیرا نحوه برداشت می‌تواند بر کیفیت محصول تأثیر بگذارد. در بسیاری از مناطق ایران، برداشت به‌صورت سنتی و دستی انجام می‌شود که باعث افزایش هزینه‌ها و کاهش کارایی می‌شود.

3. فراوری و استخراج ترکیبات مؤثر

فراوری شامل فرآیندهایی مانند خشک‌کردن، پاک‌سازی، استخراج ترکیبات مؤثر و بسته‌بندی است. این مرحله نقش کلیدی در افزایش ارزش افزوده و حفظ کیفیت محصولات دارد. متاسفانه، در ایران بسیاری از واحدهای فراوری گیاهان دارویی از تجهیزات قدیمی استفاده می‌کنند و فناوری‌های پیشرفته کمتر به کار گرفته می‌شوند.

4. توزیع و بازاریابی

پس از فراوری، محصولات گیاهان دارویی به بازار داخلی یا خارجی عرضه می‌شوند. توزیع به‌موقع و مدیریت صحیح زنجیره تأمین از اهمیت بالایی برخوردار است. ایران با وجود ظرفیت تولید بالا، هنوز در بازارهای جهانی جایگاه مناسبی ندارد که این موضوع به‌دلیل ضعف در توزیع و بازاریابی است.

5. عرضه نهایی به مصرف‌کننده

در این مرحله، محصولات گیاهان دارویی به‌صورت دارو، مکمل غذایی یا محصولات آرایشی بهداشتی به مصرف‌کنندگان عرضه می‌شوند. این بخش به‌طور عمده توسط شرکت‌های داروسازی و آرایشی بهداشتی انجام می‌شود.

چالش‌های زنجیره ارزش گیاهان دارویی در ایران

1. ضعف در فناوری و تجهیزات

یکی از مشکلات اصلی در زنجیره ارزش گیاهان دارویی، ضعف در استفاده از فناوری‌های پیشرفته است. بسیاری از واحدهای فراوری در کشور از تجهیزات قدیمی و روش‌های سنتی استفاده می‌کنند که باعث کاهش کیفیت محصولات می‌شود. استفاده از دانش بنیان می تواند راهکار مناسبی در این زنجیره باشد.

2. فقدان استانداردهای جهانی

عدم رعایت استانداردهای بین‌المللی در تمام مراحل زنجیره ارزش، از جمله تولید، فراوری و بسته‌بندی، باعث محدودیت در صادرات این محصولات می‌شود. بسیاری از بازارهای جهانی به دلیل عدم تطابق با استانداردهای کیفی، واردات گیاهان دارویی از ایران را محدود می‌کنند. یکی از ماموریت های مهم شرکت یاس نوین پارسه کار در بستر فراملی با استفاده از سرخوشه های صادراتی گیاهان دارویی در کشور می باشد.

3. کمبود نیروی متخصص

یکی دیگر از چالش‌ها، کمبود نیروی انسانی متخصص در زمینه زنجیره ارزش گیاهان دارویی است. این موضوع باعث می‌شود که بسیاری از فرآیندهای تولید و فراوری به‌صورت غیرحرفه‌ای انجام شوند. آموزش و توانمدسازی رکن مهم موفقیت در این حوزه می باشد.

4. ضعف در مدیریت زنجیره تأمین

مدیریت ضعیف زنجیره تأمین گیاهان دارویی باعث افزایش هزینه‌ها و کاهش کارایی می‌شود. به‌عنوان مثال، تأخیر در جمع‌آوری و فراوری گیاهان می‌تواند به کاهش کیفیت محصولات منجر شود.

فرصت‌های موجود در زنجیره ارزش گیاهان دارویی

1. صادرات محصولات فراوری‌شده

با افزایش کیفیت و استانداردسازی محصولات فراوری‌شده، ایران می‌تواند بازارهای جهانی را هدف قرار دهد و درآمدهای ارزی خود را افزایش دهد.

2. توسعه صادرات به کشورهای همسایه

کشورهای همسایه ایران، مانند ترکیه، عراق و افغانستان تقاضای بالایی برای گیاهان دارویی دارند. توسعه زنجیره ارزش می‌تواند به افزایش صادرات به این کشورها کمک کند.

3. جذب سرمایه‌گذاری خارجی

با ایجاد زیرساخت‌های مناسب و رعایت استانداردهای جهانی، می‌توان سرمایه‌گذاران خارجی را به سرمایه‌گذاری در بخش زنجیره ارزش گیاهان دارویی جذب کرد.

4. توسعه صنایع مرتبط

زنجیره ارزش گیاهان دارویی می‌تواند به توسعه صنایع مرتبط مانند داروسازی، آرایشی بهداشتی و غذایی کمک کند. به‌عنوان مثال، استخراج ترکیبات مؤثر از گیاهان دارویی می‌تواند به تولید محصولاتی مانند کرم‌های ضد آفتاب، شامپوها و مکمل‌های غذایی منجر شود.

صفحه معرفی زنجیره گیاهان دارویی

راهکارهای توسعه زنجیره ارزش گیاهان دارویی در ایران

1. استفاده از فناوری‌های پیشرفته

برای بهبود زنجیره ارزش گیاهان دارویی، استفاده از فناوری‌های پیشرفته ضروری است. دولت و بخش خصوصی باید سرمایه‌گذاری‌های لازم را در زمینه تجهیزات مدرن و خطوط تولید خودکار انجام دهند.

2. رعایت استانداردهای جهانی

برای افزایش صادرات گیاهان دارویی، باید استانداردهای جهانی در تمام مراحل زنجیره ارزش رعایت شوند. این امر نیازمند همکاری بین وزارت بهداشت، وزارت کشاورزی و سازمان‌های مرتبط است.

3. آموزش و تربیت نیروی متخصص

برگزاری دوره‌های آموزشی و تربیت نیروی انسانی متخصص در زمینه زنجیره ارزش گیاهان دارویی می‌تواند به حل مشکل کمبود نیروی متخصص کمک کند. دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی باید برنامه‌هایی را در این زمینه طراحی کنند.

4. توسعه زنجیره تأمین

مدیریت بهتر زنجیره تأمین گیاهان دارویی می‌تواند به کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت محصولات کمک کند. استفاده از سیستم‌های مدیریت زنجیره تأمین هوشمند یکی از راهکارهای مؤثر در این زمینه است.

طرح های ملی شرکت یاس نوین پارسه

زنجیره ارزش گیاهان دارویی به‌عنوان یکی از بخش‌های استراتژیک اقتصادی ایران، پتانسیل بالایی برای ایجاد ارزش افزوده و افزایش درآمدهای ارزی دارد. با این حال، برای بهره‌برداری کامل از این پتانسیل، نیاز به سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته، رعایت استانداردهای جهانی، تربیت نیروی متخصص و مدیریت بهتر زنجیره تأمین است. با انجام این اقدامات، ایران می‌تواند به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی در بازار جهانی گیاهان دارویی شناخته شود و از مزایای اقتصادی این صنعت بهره‌مند شود.